युवा र सहकारी: समृद्ध नेपालको आधारस्तम्भ

नेपालको आर्थिक तथा सामाजिक विकासमा सहकारी संस्थाहरू को योगदान अतुलनीय छ। यसले ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाउन, वित्तीय पहुँच विस्तार गर्न, गरिबी न्यूनीकरण गर्न र साहु महाजनको शोषणबाट विपन्न वर्गलाई मुक्ति दिलाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। सहकारीले स्थानीय स्रोत, सीप र श्रमलाई एकीकृत गरी आत्मनिर्भर समाज निर्माणमा बलियो जग बसाएको छ। तर, पछिल्लो दशकमा, विशेषगरी युवा पुस्ता माझ सहकारीप्रतिको आकर्षणमा उल्लेख्य कमी आएको देखिन्छ। यसले देशको आर्थिक विकासको मेरुदण्ड मानिने सहकारी अभियानको भविष्यमाथि नै प्रश्नचिह्न खडा गरेको छ। यो लेख युवाहरू सहकारी संस्थामा आकर्षित नहुनुका मुख्य कारणहरू, यसका बहुआयामिक चुनौतीहरू, र युवालाई सहकारी अभियानमा जोडेर आत्मनिर्भर नेपाल निर्माणका लागि कसरी प्रेरणा दिन सकिन्छ भन्ने विषयमा विस्तृत चर्चा गर्नेछ। यसको उद्देश्य आजका युवाहरूलाई सहकारीको महत्व बुझाएर स्वदेशमै अवसर सिर्जना गरी वैदेशिक रोजगारको अन्त्य गर्नका लागि प्रोत्साहित गर्नु हो।

१. सहकारीमा युवा आकर्षण घट्नुका मुख्य कारणहरू

युवाहरू सहकारीप्रति उदासीन हुनुका पछाडि धेरै कारणहरू छन्, जसलाई मुख्यतः तीन भागमा विभाजन गर्न सकिन्छ:

 १.१ प्रविधिमा अत्यधिक अभाव र डिजिटल युगसँगको तालमेलको कमी

आजको युग डिजिटल युग हो। संसारका हरेक क्षेत्र प्रविधिमैत्री बन्दै गइरहेका छन्। युवा पुस्ता डिजिटल उपकरण, इन्टरनेट र अनलाइन सेवाहरूसँग हुर्किएको पुस्ता हो। उनीहरूले हरेक काम तत्काल, सहज र आफ्नो औँलाको इशाराबाटै होस् भन्ने चाहन्छन्। बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले मोबाइल बैंकिङ, इन्टरनेट बैंकिङ, क्यूआर भुक्तानी (QR payment), एटीएम सेवा जस्ता आधुनिक प्रविधिहरूको प्रयोग गरिरहँदा, अधिकांश सहकारी संस्थाहरू अझै पनि परम्परागत बहि खाता प्रणाली (manual ledger system) मा सीमित छन्।

• तत्काल पहुँचको अभाव: युवा सदस्यले सहकारीमा राखेको रकम जतिवेला पनि, जहाँ पनि प्रयोग गर्न पाउने प्रविधिको विकास हुन सकेको छैन। पैसा निकाल्न वा जम्मा गर्न भौतिक रूपमा सहकारीको कार्यालयमै धाउनुपर्ने बाध्यताले युवाहरूलाई झन्झटिलो लाग्छ।
• डिजिटल भुक्तानी प्रणालीको कमी: आजको युवाले किराना पसलदेखि ठूला व्यापारिक प्रतिष्ठानसम्म क्यूआर कोड स्क्यान गरेर वा मोबाइल एपबाटै भुक्तानी गर्न रुचाउँछन्। तर, सहकारी संस्थाहरूमा यस्तो सुविधाको विस्तार हुन सकेको छैन।
• सूचनाको पारदर्शिता र तत्काल उपलब्धता: युवाहरू आफ्ना कारोबारको विवरण, ब्याजदर, योजनाहरू आदि मोबाइल एप वा अनलाइन पोर्टलबाटै हेर्न चाहन्छन्। परम्परागत प्रणालीमा यो सम्भव हुँदैन, जसले गर्दा पारदर्शितामा पनि प्रश्न उठ्छ।
• एआई (Artificial Intelligence) को जमानामा पुरानो सोच: विश्व आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स र मेसिन लर्निङको दिशामा अघि बढिरहँदा, सहकारी संस्थाहरू पुरानै कार्यशैलीमा सीमित हुनुले युवाहरूमाझ आकर्षण गुमाएको छ। प्रविधिको प्रयोगमा जोखिम हुने धारणा राख्ने पुराना सञ्चालकहरूको सोचले पनि डिजिटल रूपान्तरणमा बाधा पुर्‍याएको छ।

 १.२ सहकारी क्षेत्रप्रतिको नकारात्मक जनधारणा र विश्वासको संकट

पछिल्लो समय नेपालका केही ठूला र कहलिएका सहकारी संस्थाहरूमा देखिएको बचत अपचलनका घटनाहरू ले समग्र सहकारी क्षेत्रप्रति नै गहिरो विश्वासको संकट पैदा गरेको छ। सामाजिक सञ्जाल र मूलधारका सञ्चार माध्यममा यस्ता नकारात्मक समाचारहरू छताछुल्ल तरिकाले आइरहेका छन्, जसले आम जनता, विशेषगरी युवाहरूमा सहकारीमा आफ्नो लगानी सुरक्षित छैन भन्ने भावना बढाएको छ।

• नियामक निकायको निष्क्रियता: बचतकर्ताको पैसा डुब्दा पनि यसको व्यवस्थापन गर्न न त नियामक निकाय नै प्रभावकारी रूपमा लागेका छन्, न त सहकारी अभियानकर्मीहरू नै सशक्त रूपमा अघि सरेका छन्। केही मुठ्ठीभरका सहकारीमा समस्या आउँदा पनि राज्यले ठोस कदम चाल्न नसक्नुले समस्या थप गम्भीर बनेको छ।
• बैंकर्सहरूको स्वार्थ: कतिपय बैंकरहरू सहकारी संस्थाहरू धराशायी भएमा आफ्नो बजार थप विस्तार हुने र बैंकिङ क्षेत्रको राज हुने महसुस गरेको अवस्था देखिन्छ। यसले गर्दा सहकारीका समस्याहरूलाई थप उजागर गर्ने र नकारात्मकता फैलाउने प्रवृत्ति बढेको छ।
• कमजोर जोखिम व्यवस्थापन: सहकारी संस्थाहरूमा आन्तरिक नियन्त्रण प्रणाली (internal control system) कमजोर हुनु, ऋण लगानीमा लापरवाही हुनु र सञ्चालकहरूको स्वार्थका कारण उत्पन्न हुने समस्याले युवाहरूलाई सहकारीबाट टाढा बनाएको छ।

 १.३ नेतृत्वमा परिवर्तनको अभाव र युवाको उपेक्षा

धेरै सहकारी संस्थाहरूमा वर्षौंदेखि एकै अनुहारका सञ्चालकहरू ले नेतृत्व गरिरहेका छन्। 'यो फलनाको सहकारी' भन्ने जुन २०-२५ वर्षदेखि विभिन्न पदमा सहकारी सञ्चालक भएर बसिरहेका छन्, ती सञ्चालकहरू नयाँ प्रविधि, नवीन सोच र युवाको आवश्यकता बुझ्न असफल देखिन्छन्।

• पुरानो पुस्ताको प्रभुत्व: परम्परागत सोच बोकेका सञ्चालकहरूले प्रविधिलाई जोखिमपूर्ण मान्छन् र यसको प्रयोगमा अनिच्छा देखाउँछन्। यसले गर्दा संस्थाको आधुनिकीकरणमा बाधा पुगेको छ।
• युवा सहभागिताको कमी: सहकारीको सञ्चालक समिति, उपसमिति वा अन्य महत्वपूर्ण पदहरूमा युवाहरूको प्रतिनिधित्व न्यून छ। युवाहरूलाई निर्णय प्रक्रियामा समावेश नगर्दा उनीहरूले सहकारीलाई आफ्नो संस्था ठान्दैनन्।
• दूरदृष्टिको अभाव: विश्वव्यापीकरण र तीव्र परिवर्तन भइरहेको वित्तीय बजारमा सहकारी संस्थाहरूलाई प्रतिस्पर्धी बनाउनका लागि आवश्यक दूरदृष्टि र रणनीतिक योजना को अभाव पनि देखिएको छ, जसले युवालाई आकर्षित गर्न सकेको छैन।

२. सहकारीको महत्व र योगदान: युवाका लागि अवसर

युवाहरूले सहकारीको वास्तविक योगदान र महत्वलाई बुझ्न आवश्यक छ। यदि सहकारी संस्थाहरूको स्थापना भएको थिएन भने, नेपालमा साहु महाजनी प्रथा अझै यथावत रहने कुरा नकार्न सकिँदैन। सहकारीले निम्न तरिकाले समाज र अर्थतन्त्रमा योगदान पुर्‍याएको छ:

 २.१ वित्तीय पहुँचको विस्तार

• ग्रामीण क्षेत्रमा वित्तीय सेवा: बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरू पुग्न नसकेका दुर्गम ग्रामीण क्षेत्रमा पनि सहकारीले वित्तीय सेवा पुर्‍याएर वित्तीय समावेशीकरण मा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।
• ससाना बचतको परिचालन: समुदायमा छरिएर रहेको सानो-सानो बचतलाई एकीकृत गरी ठूलो पुँजी निर्माण मा सहकारीले मद्दत गरेको छ, जुन राष्ट्रिय पुँजी निर्माणको आधार हो।
• सुलभ ऋणमा पहुँच: सहकारीले सदस्यहरूलाई सुलभ ब्याजदरमा ऋण उपलब्ध गराउँछ, जसले गर्दा उनीहरूलाई उद्यमशीलता विकास गर्न र जीविकोपार्जनमा सुधार ल्याउन सहयोग पुग्छ।

 २.२ उद्यमशीलता विकास र रोजगारी सिर्जना

• स्थानीय उद्यमको प्रवर्द्धन: सहकारीले कृषि, पशुपालन, घरेलु उद्योग, हस्तकला जस्ता स्थानीय उद्यमहरू लाई वित्तीय र प्राविधिक सहयोग प्रदान गरी प्रवर्द्धन गरेको छ।
• आत्मनिर्भरताको आधार: युवाहरूले सहकारीबाट ऋण लिएर आफ्नै साना तथा मझौला व्यवसाय सुरु गर्न सक्छन्, जसले आत्मनिर्भरताको बाटो खोल्छ र रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्छ।
• सामूहिक लगानीको सम्भावना: सहकारीले सदस्यहरूलाई सामूहिक रूपमा लगानी गर्न र ठूला परियोजनाहरूमा सहभागी हुन प्रोत्साहित गर्छ, जसबाट व्यापक रोजगारी सिर्जना हुन सक्छ।

 २.३ सामाजिक न्याय र समतामूलक समाज

• कमजोर वर्गको उत्थान: सहकारीले महिला, सीमान्तकृत समुदाय र न्यून आय भएका व्यक्तिहरूलाई वित्तीय सेवामा पहुँच गराएर उनीहरूको आर्थिक तथा सामाजिक सशक्तिकरण मा मद्दत गरेको छ।
• सामूहिक विकास: सहकारीले सदस्यहरूबीच सहयोग, सहकार्य र सामूहिक भावना को विकास गर्छ, जसले समतामूलक र न्यायपूर्ण समाज निर्माणमा योगदान पुर्‍याउँछ।
• ज्ञान र सीपको आदानप्रदान: सहकारीको माध्यमबाट सदस्यहरूले एकअर्काबाट वित्तीय साक्षरता, व्यावसायिक ज्ञान र सीप आदानप्रदान गर्न पाउँछन्।

 २.४ तरलता व्यवस्थापन र पुँजीको परिचालन

• बैंकमा तरलताको भूमिका: सदस्यहरुद्धारा संकलित रकमहरुलाई  सहकारी संस्थाले पनि आफ्नो तरलता रकम बैंकहरूमा राख्ने गर्दछ। यसले बैंकहरूलाई पनि पुँजी परिचालन गर्न मद्दत गर्छ।
• पुँजीको चलायमानता: सहकारीले संकलन गरेको पुँजीलाई कृषि, उद्योग, व्यापार लगायतका विभिन्न उत्पादनशील क्षेत्रमा ऋण प्रवाह गर्दा त्यसले समग्र अर्थतन्त्रमा पुँजीको चलायमानता (capital mobility) बढाउँछ।
• स्थानीय अर्थतन्त्रको विकास: सहकारीले स्थानीय स्तरमै पुँजीलाई रोकेर त्यसलाई सोही समुदायमा लगानी गर्दा स्थानीय अर्थतन्त्र सुदृढ हुन्छ र आर्थिक वृद्धि मा मद्दत पुग्छ।

३. युवालाई सहकारीमा जोड्ने रणनीति र समाधानका उपायहरू

सहकारी क्षेत्रलाई पुनर्जीवित गर्न र युवाहरूको आकर्षण बढाउनका लागि व्यापक सुधारका साथै रणनीतिक पहलहरू आवश्यक छन्। यसका लागि निम्न उपायहरू अवलम्बन गर्न सकिन्छ:

 ३.१ प्रविधिमा क्रान्तिकारी रूपान्तरण

सहकारी संस्थाहरूले अब परम्परागत ढाँचाबाट बाहिर निस्केर उच्चतम प्रविधिको प्रयोग गर्नुपर्छ।

• डिजिटल बैंकिङ सेवा: सबै सहकारी संस्थाहरूले तत्काल मोबाइल बैंकिङ, इन्टरनेट बैंकिङ, एसएमएस अलर्ट सेवा जस्ता अनिवार्य सेवाहरू उपलब्ध गराउनुपर्छ। यसबाट युवाहरूले आफ्नो रकम जम्मा गर्न, निकाल्न, बिल भुक्तानी गर्न र कारोबारको विवरण हेर्न सहज हुन्छ।
• भुक्तानी प्रणालीको एकीकरण: क्यूआर कोड भुक्तानी, ई-वालेट (e-wallet) सँगको आबद्धता, रेमिट्यान्स सेवा जस्ता डिजिटल भुक्तानी प्रणालीहरूलाई सहकारीमा एकीकृत गर्नुपर्छ। यसले युवाहरूलाई आधुनिक वित्तीय सेवाको अनुभव प्रदान गर्छ।
• डाटा एनालिटिक्स र एआईको प्रयोग: सहकारीले सदस्यहरूको वित्तीय व्यवहारलाई बुझ्न डाटा एनालिटिक्स को प्रयोग गर्नुपर्छ। आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (AI) को प्रयोगबाट व्यक्तिगतकृत बचत योजनाहरू, ऋण सुविधा र वित्तीय सल्लाह प्रदान गर्न सकिन्छ, जसले युवालाई थप आकर्षित गर्छ।
• साइबर सुरक्षा: प्रविधिको प्रयोगसँगै साइबर सुरक्षा (cyber security) मा पनि विशेष ध्यान दिनुपर्छ। युवाहरू आफ्नो व्यक्तिगत तथा वित्तीय डाटाको सुरक्षाप्रति संवेदनशील हुन्छन्। बलियो सुरक्षा प्रणालीले विश्वास बढाउँछ।

 ३.२ विश्वास पुनर्स्थापना र नियमनमा कडाइ

सहकारी क्षेत्रप्रतिको नकारात्मक धारणा हटाउन र विश्वास पुनर्स्थापना गर्न नियामक निकाय र सहकारी अभियानकर्मीहरू दुवैको सशक्त भूमिका आवश्यक छ।

• कडा नियमन र अनुगमन: नियामक निकायहरूले सहकारी ऐन तथा नियमावली को कडाईका साथ पालना गराउनुपर्छ। दोषी सहकारी सञ्चालक तथा पदाधिकारीहरूलाई कडा कारबाही गरी दण्डहीनताको अन्त्य गर्नुपर्छ।
• जनचेतना र सकारात्मक प्रचार: सहकारी अभियानकर्मीहरूले सहकारीका सफलताका कथाहरू, समाजमा पारेको सकारात्मक प्रभाव र सदस्यहरूको जीवनमा ल्याएको परिवर्तन लाई व्यापक रूपमा प्रचार-प्रसार गर्नुपर्छ। यसले नकारात्मक समाचारले सिर्जना गरेको भ्रमलाई चिर्न मद्दत गर्छ।
• वित्तीय साक्षरता कार्यक्रम: युवाहरूलाई लक्षित गरी वित्तीय साक्षरता कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ, जसमा सहकारीको महत्व, यसका फाइदाहरू, र सुरक्षित वित्तीय कारोबारका तरिकाहरू सिकाउन सकिन्छ।

 ३.३ युवामैत्री नेतृत्व र समावेशीकरण

सहकारी संस्थाहरूको सञ्चालक समिति र व्यवस्थापनमा युवाहरूको सक्रिय सहभागिता लाई सुनिश्चित गर्नुपर्छ।

• नेतृत्व हस्तान्तरण र नयाँ पुस्ताको प्रवेश: पुराना सञ्चालकहरूले नयाँ र ऊर्जावान युवाहरूलाई नेतृत्व हस्तान्तरण गर्न तयार हुनुपर्छ। यसका लागि उमेरको हदबन्दी वा निश्चित कार्यकालको व्यवस्था गर्न सकिन्छ।
• युवा सञ्चालक समिति: सहकारीले युवा सदस्यहरूलाई समेटेर युवा सञ्चालक समिति वा युवा परामर्श समिति गठन गर्नुपर्छ। यसले उनीहरूको सोच र आवश्यकतालाई संस्थागत नीतिमा समावेश गर्न मद्दत गर्छ।
• ज्ञान र सीप हस्तान्तरण: पुराना सञ्चालकहरूले आफ्नो अनुभव र ज्ञान नयाँ पुस्तामा हस्तान्तरण गर्नुपर्छ। युवाहरूले पनि प्रविधि र नवीन सोचका साथ नेतृत्वमा आउनुपर्छ।
• स्वच्छ र निष्पक्ष निर्वाचन: सहकारीको निर्वाचन प्रक्रियालाई स्वच्छ, पारदर्शी र निष्पक्ष बनाउनुपर्छ ताकि सक्षम र युवा नेतृत्वले अवसर पाउन सकोस्।

 ३.४ युवा लक्षित विशेष योजना र अवसरहरू

युवाहरूको आवश्यकता र आकांक्षालाई सम्बोधन गर्ने गरी विशेष बचत र ऋणका योजनाहरू ल्याउनुपर्छ।

• उद्यमशीलता विकासका लागि सहुलियतपूर्ण ऋण: युवाहरूलाई स्वदेशमै कृषि, पशुपालन, प्रविधि, पर्यटन, हस्तकला जस्ता क्षेत्रमा उद्यम सुरु गर्नका लागि सहुलियतपूर्ण ब्याजदरमा ऋण उपलब्ध गराउनुपर्छ। यसका लागि सरकारले सहकारीसँगको सहकार्यमा विशेष कोषको व्यवस्था गर्न सक्छ।
• सीप विकास र तालिम: सहकारीले युवा सदस्यहरूलाई आवश्यक पर्ने प्राविधिक तथा व्यावसायिक सीप विकासका लागि तालिम कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ। यसले उनीहरूलाई रोजगारी प्राप्त गर्न वा आफ्नै व्यवसाय सुरु गर्न सक्षम बनाउँछ।
• शिक्षा बचत र करियर विकास कोष: उच्च शिक्षा हासिल गर्न वा करियर विकासका लागि आवश्यक पर्ने रकम जुटाउन विशेष शिक्षा बचत योजना वा करियर विकास कोष को व्यवस्था गर्न सकिन्छ।
• रेमिट्यान्सको उत्पादनशील लगानी: विदेशबाट आर्जित रेमिट्यान्सलाई सहकारीमा आकर्षित गरी त्यसलाई उत्पादनशील क्षेत्रमा लगानी गर्न प्रोत्साहन गर्नुपर्छ। रेमिट्यान्स बचतमा विशेष ब्याज वा अन्य सुविधा प्रदान गर्न सकिन्छ।
• प्रविधि खरिदमा सहयोग: युवाहरूलाई आधुनिक प्रविधि, जस्तै: ल्यापटप, कम्प्युटर, ड्रोन, कृषि उपकरण खरिदका लागि सहुलियतपूर्ण ऋण उपलब्ध गराउन सकिन्छ।
• सामाजिक सुरक्षा योजना: युवाहरूलाई भविष्यमा आइपर्ने जोखिमहरूबाट बचाउन स्वास्थ्य बीमा, दुर्घटना बीमा जस्ता सामाजिक सुरक्षा योजनाहरूमा सहकारीले सहजीकरण गर्नुपर्छ।

 ३.५ राज्यको भूमिका र प्रोत्साहन

युवाहरूलाई सहकारीमा आकर्षित गर्न र समग्र सहकारी अभियानलाई बलियो बनाउन राज्यको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ।

• सहकारी शिक्षालाई राष्ट्रिय पाठ्यक्रममा समावेश: विद्यालय तथा विश्वविद्यालयको पाठ्यक्रममा सहकारीको इतिहास, सिद्धान्त, महत्व र अवसरहरू लाई समावेश गर्नुपर्छ।
• नीतिगत स्थिरता: सहकारी क्षेत्रका लागि स्थिर र दूरगामी नीतिहरू निर्माण गर्नुपर्छ। बारम्बार परिवर्तन हुने नीतिले सदस्यहरूमा अन्योल सिर्जना गर्छ।
• कर सहुलियत र प्रोत्साहन: सहकारीमार्फत उद्यमशीलता विकास गर्ने युवाहरूलाई कर सहुलियत, अनुदान वा अन्य प्रोत्साहनमूलक कार्यक्रमहरू ल्याउनुपर्छ।
• सञ्चार माध्यमको प्रयोग: राज्यले विभिन्न सञ्चार माध्यमबाट सहकारीको महत्व र यसले युवाका लागि प्रदान गर्ने अवसरबारे सकारात्मक सन्देश प्रवाह गर्नुपर्छ।
• सहकारी विश्वविद्यालय वा तालिम केन्द्र: सहकारी क्षेत्रमा दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्न र युवाहरूलाई आवश्यक सीप प्रदान गर्न सहकारी विश्वविद्यालय वा विशेष तालिम केन्द्रहरू स्थापना गर्नुपर्छ।

 ४. वैदेशिक रोजगारको अन्त्य र आत्मनिर्भर नेपालको परिकल्पना

नेपालबाट बर्सेनि लाखौं युवाहरू रोजगारीको खोजीमा विदेशिने गरेका छन्। यसले देशको अर्थतन्त्रमा रेमिट्यान्स भित्र्याए पनि दीर्घकालमा यसको सामाजिक र मनोवैज्ञानिक असर गम्भीर छ। युवाहरूलाई सहकारीमा जोड्नु भनेको वैदेशिक रोजगारको विकल्प स्वदेशमै सिर्जना गर्नु हो।

• स्वदेशमै अवसरको सिर्जना: जब युवाहरूले सहकारीमा आफ्नो लगानी सुरक्षित देख्छन्, प्रविधिको सहज पहुँच पाउँछन् र उद्यमशीलताका लागि सहुलियतपूर्ण ऋण प्राप्त गर्छन्, तब उनीहरूले स्वदेशमै कृषि, पर्यटन, सूचना प्रविधि, साना तथा मझौला उद्योग लगायतका क्षेत्रमा अवसर देख्छन्।
• पूँजीको स्वदेशमै परिचालन: युवाहरूको बचत र सहकारीको पुँजीलाई विदेशमा नभई स्वदेशमै उत्पादनशील क्षेत्रमा लगानी गर्दा त्यसले आन्तरिक अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउँछ।
• ज्ञान र सीपको सदुपयोग: वैदेशिक रोजगारीबाट फर्केका युवाहरूको ज्ञान, सीप र अनुभव लाई सहकारीमार्फत स्वदेशमै उपयोग गर्न सकिन्छ। उनीहरूलाई सहकारीको सदस्य बनाएर उद्यम सुरु गर्न प्रोत्साहन गर्नुपर्छ।
• सामूहिक शक्तिको परिचालन: सहकारीको सिद्धान्त नै सामूहिकता र सहकार्य हो। युवाहरूलाई सामूहिक रूपमा संगठित गरेर ठूला कृषि परियोजना, प्रशोधन उद्योग वा अन्य व्यावसायिक कार्यमा लगाउन सकिन्छ, जुन एक्लैले गर्न सम्भव हुँदैन।
• आत्मनिर्भर र स्वाभिमानी जीवन: वैदेशिक भूमिमा दुःख भोग्नुभन्दा सहकारीको माध्यमबाट स्वदेशमै आत्मनिर्भर र स्वाभिमानी जीवन जिउनका लागि युवाहरूलाई प्रेरणा दिनुपर्छ। उनीहरूलाई आफ्नो परिवार र समाजसँगै बसेर काम गर्ने अवसर प्रदान गर्नुपर्छ।

नेपालको आर्थिक विकासका लागि सहकारी संस्थाहरू अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण आधारस्तम्भ हुन्। तर, आजको युगमा युवाहरूलाई सहकारी अभियानमा पुनः जोड्न र उनीहरूको सक्रिय सहभागिता सुनिश्चित गर्न ठोस कदमहरू चाल्न आवश्यक छ। युवाहरूलाई सहकारीप्रति आकर्षित गर्न र उनीहरूलाई वैदेशिक रोजगारीको सट्टा स्वदेशमै अवसरहरू छन् भन्ने सन्देश दिनुपर्छ, सहकारीको नेतृत्व तहमा युवाहरूको प्रतिनिधित्व बढाउनुपर्छ। यसले युवाहरूलाई आफ्नो विचार र योजना प्रस्तुत गर्ने अवसर दिन्छ र उनीहरूलाई अभियानको हिस्सा भएको महसुस गराउँछ। युवा उद्यमीहरूलाई सहुलियतपूर्ण ऋण, व्यावसायिक तालिम, र बजार पहुँच लगायतका विशेष योजनाहरू ल्याउनुपर्छ। यसले युवाहरूलाई स्वरोजगार बन्न प्रोत्साहन गर्छ। सरकारले सहकारी क्षेत्रलाई प्रोत्साहन गर्ने र युवामैत्री नीतिहरू बनाउनुपर्छ। यसमा कर छुट, अनुदान, र कानुनी सहजीकरण जस्ता उपायहरू समावेश हुन सक्छन्। अब सहकारी संस्थाहरूले (बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाहरूले समेत) बचत र ऋणको कारोबारमा मात्र सीमित रहेर समृद्ध बन्न प्रायः असम्भव छ। युवा परिचालन गरी सहकारीको पुँजीलाई उत्पादनशील क्षेत्रमा लगानी गर्नुपर्छ। सहकारीले उद्योगधन्दा खोल्न, कृषि उत्पादन बढाउन, र सेवामूलक व्यवसायहरू स्थापना गर्न अनुसन्धान र लगानी गर्नुपर्छ। यसले युवाहरूका लागि स्वदेशमै रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्छ। स्थानीय स्रोतसाधनमा आधारित उद्योगधन्दाहरू खोल्न सहकारीले अग्रसरता लिनुपर्छ। यसका लागि सम्भाव्यता अध्ययन र बजार अनुसन्धान आवश्यक छ। नेपालमा उत्पादित वस्तुहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पुर्याउन सहकारीले समन्वयकारी भूमिका खेल्नुपर्छ। यसले राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा ठूलो योगदान पुर्याउनेछ।

विगतका शताब्दीहरूमा सहकारी संस्थाहरूले नेपालको आर्थिक र सामाजिक विकासमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याएका छन्। अबको समयमा सहकारी संस्थाहरूले युवाहरूलाई स्वरोजगारको बाटोमा लाग्न प्रेरित गर्नुपर्छ। जब सहकारी संस्थाहरूले आधुनिक युगका आवश्यकताहरूलाई आत्मसात गर्दै युवाहरूको चाहना र आकांक्षालाई सम्बोधन गर्न सक्छन्, तब मात्र संस्थाहरूले युवाहरूको मन जित्न सक्नेछन्। यसले युवाहरूलाई वैदेशिक रोजगारीको विकल्प स्वदेशमै छ भन्ने बलियो सन्देश दिनेछ र समृद्ध तथा आत्मनिर्भर नेपाल निर्माणको परिकल्पनालाई साकार पार्न मद्दत गर्नेछ।

✅ English Summary:

Cooperative institutions in Nepal have played a vital role in rural economic development, financial inclusion, and reducing exploitation. However, in recent years, youth engagement in cooperatives has significantly declined. This article explores the major reasons behind this trend—such as the lack of technological integration, negative public perception, outdated leadership, and limited opportunities for innovation. It further discusses the role of cooperatives in entrepreneurship, capital mobilization, and inclusive development, and presents actionable strategies to attract youth back into the cooperative movement. The article emphasizes the need for technological transformation, transparent governance, youth-centric policies, and government support to revitalize the cooperative sector and create self-reliant opportunities within Nepal—offering a viable alternative to foreign employment.